1947: NAM opgericht
In 1947 wordt de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) opgericht, naar aanleiding van de ontdekking van een olieveld nabij Schoonebeek, Drenthe.
Met behulp van zogenaamde ja-knikkers wordt de olie uit de grond gepompt.
de jaren 50
Nederland heeft echter meer energie nodig. Er wordt druk gezocht.
Door het laten ontploffen van springstof in de grond kan bepaald worden of er gas aanwezig is: de manier waarop de trillingen zich verplaatsen geeft informatie over de samenstelling van de bodem.
De NAM doet wat haar gevraagd wordt en maakt zonder dat ze het dan al beseft, een mooie symbolische opname van een beving met op de achtergrond een monumentale molen.
NAM = Shell + ExxonMobil
1959
En dan is het zover: geleden ontdekt de NAM gas in Slochteren onder het land van Boer Boon. Heel. Veel. Gas.
Kranten over de hele wereld reppen van een ‘godsgeschenk’.
De stemming is opgetogen.
Iedereen rijk, iedereen gas!
Door de jaren heen blijkt het veld steeds maar groter te zijn dan gedacht; de hoeveelheid lijkt oneindig te zijn.
“Een gashouder van Marseille tot Oslo en van Londen tot Berlijn zou nauwelijks groot genoeg zijn om al dat gas te bevatten. Nu zit het samengeperst en onder grote druk diep onder het Groningse land.”
De roes die zich van de noorderlingen meester maakte, neemt bijbelse vormen aan. Er is redding in zicht.
[…]
“De Here heeft onze gebeden verhoord en ons gewezen op het aardgas onder onze voeten. Maar we moeten eerst een haven bouwen met aanlegsteigers”
Uit: de Graanrepubliek van Frank Westerman
Het gasgeschenk moet zo snel mogelijk geconsumeerd worden, en Groningen zal volgezet moeten worden met boortorens.
1963
Het gas moet ook gedistribueerd worden: in 1963 wordt de Gasunie opgericht, waarin de Nederlandse staat een belang heeft van 50% en Shell en Esso (nu ExxonMobil) elk 25%.
1963
“In een samenwerking van de overheid, Staatsmijnen, Shell en Esso zal dit reservoir geëxploiteerd worden tot nut van de algemene Nederlandse energievoorziening”
Er gebeurt veel meer: er wordt een vage constructie opgetuigd tussen de overheid en Shell en Exxon. Het heeft namen als “gasgebouw”, “Maatschap Groningen” en “EBN”. Niemand begrijpt hoe het in elkaar zit en dat was ook de bedoeling. Er worden anno 2016 grote vraagtekens geplaatst bij deze constructie en de vraag om een parlementaire enquete wordt steeds groter.
Er worden door de Gasunie leidingen aangelegd naar bijna iedereen in Nederland.
In een mega-operatie wordt bijna elk huishouden technisch geschikt gemaakt voor verwarming via aardgas.
bijna iedereen?
Mens & Machine cirkelen boven het land van gezagsgetrouwe boeren die eigenlijk niet precies weten wat er aan de hand is. Hun land wordt kapotgereden en -geboord, en het gas wordt zwijgend afgevoerd.
Door een handig wetje van Napoleon uit 1810, komt het gas niet aan de landeigenaren toe, maar aan de overheid.
Hilversum ⟷ Groningen
In Holland brengt een buis de warmte bij u thuis
Volgens Hilversum was “Holland” in no-time… aangesloten op het aardgas:
TV: “Andere Tijden”:
“In Holland brengt een buis – de warmte bij u thuis. Tjingela tjingela hopsasa was in een mum van tijd het hele land over op aardgas.”
“Het hele land” Is dat wel zo? Hilversum TV haalt hier “Holland” (≈ randstad) en “Nederland” door elkaar.
Er werden in noodtempo… gasleidingen aangelegd, dat klopt.
Alleen werden sommige huizen overgeslagen namelijk de afgelegen huizen pal boven de gasbel.
Voorbeeld 1: Oude Pekela: De fam. Hulzebos kreeg ongevraagd een pijpleiding door hun land maar kreeg zelf geen aansluiting want ze waren “onrendabel”.
Voorbeeld 2: Denemarken 14, Slochteren
“Wij woonden achter op Denemarken 14. Er werd ons niet gevraagd of we ook gas wilden. Want we waren onrendabel. En dat was te duur, haha.”
Er werd zelfs een tweedeling aangebracht: “rendabel” en “super–onrendabel”.
“Da's onrendabel gebied en super-onrendabel gebied, dus dat heeft geduurd tot 1974.”
Dus de bewoners op de gasbel moesten soms meer dan 10 jaar wachten, terwijl Hilversum al in 1963 een aansluiting kreeg. met als reden dat 't €300.000.000.000 gebied als “onrendabel” en “super–onrendabel” werd aangemerkt.
Oh ja, nog wat: de aan de Groningers beloofde 5% korting op de stookkosten ging uiteindelijk ook niet door.
Met dank aan de Hilversumse TV-programma's “Andere Tijden” en “Het Journaal”
©2017 Dwarshuis
Lange versie:
Transcript: Daar werden we niets van gewaar. Ze liepen maar wat rond en ze gingen maar wat boren. Maar verder wisten we verder helemaal niks. Totdat ze dat gas dus hadden en toen hebben ze in Slochteren overal dat gas aangelegd. Dat zegt mevrouw Schuring ook, dat gingen ze bij de deuren langs en dan zeiden ze, wilt u ook gas. En dan kreeg je een aan… Maar wij woonden achter, op Denemarken 14, maar er werd ons niet gevraagd of we ook gas wilden. Want we waren onrendabel. En dat was te duur [lachen]. En toen hebben we moeten wachten tot 1974 tot we een aansluiting van dat gas kregen. Dat is mijn eerste gaskachel toen, in 1974. In Slochteren is veel oppositie geweest, ook in de gemeenteraad, dat die mensen allemaal gas moesten. Ja maar ze zeiden, dat was veel te duur. Er was onrendabel gebied en súper onrendabel gebied. Dus dat heeft geduurd tot 1974. […] Mijn vader schreef een dagboek vanaf 1911. En nou zijn wij aan het zoeken naar die dagboeken ook maar mijn vader heeft nooit over het gas gesproken en nooit over het gas geschreven. Dat begrijpen wij eigenlijk ook niet. Het was niet zo belangrijk geloof ik. En dat is natuurlijk, daar geloofde niemand aan. Mijn moeder zei een keer, toen was er al misschien een bundertje land, ze zeggen nou dat dat gas hier nou opkomt. Nou ja als je nou die hele lokatie daar op Kolham ziet dan kun je wel begrijpen dat dat niet op een hectare kan [lachen]. Daar had je toch geen idee van. Je wist toch ook niet hoeveel dat er was. Ze weten nou nog maar amper hoeveel er zit. Mijn vader heeft er nooit over geschreven. Mijn moeder zegt dat was bij haar achter het huis, daar staat nou zo'n pijp daar bij Boon op het land zegt ze, ik hoop dat dat ding niet dichterbij komt. [lachen] Nee toch? […] …er bang voor. Dat gebrul. Als je op bed lag dan gingen de ramen zo… . Dat ging niet aldoor hoor. Dat heette ontluchting, affakkelen heette dat.
Van wie is het gas?
Even tussendoor: Op 5 november 2015 kon men op RTV Noord vragen stellen aan Hans Alders (“Nationaal Coördinator Groningen”).
En als de vraag van wie het gas eigenlijk is, aan de orde wordt gesteld, wordt dit snel lachend weggewuifd. “Het is zo omdat het zo is.”
Toch is dit een hele terechte, en helemaal geen gekke vraag.
Presentator:
We gaan naar de volgende beller, dat is meneer Pijhak in Farmsum, goeiemiddag.
dhr Pijhak:
Goeiedag, ik heb maar een vraag.
Presentator:
Tou mor.
dhr Pijhak:
Ik heb zeg maar een stukje grond gekocht, ja, en wat onder mijn grond zit dat is van mij, dat gas, en niet van de NAM. Daar ben ik heel eerlijk in.
Presentator:
Ja maar dat is een oude discussie die al jaren wordt gevoerd, enne… ja.
Neee neee, als ik een damwand erom heen gooi, en die Alders, of die man die daar zit, die kan wel wat lullen, maar het is mijn gas, en niet van hem.
Alders:
(Hahahaha)
Presentator:
Nee maar daar hebben we het ook niet over, het is ook iemand anders zijn gas natuurlijk.
Presentator:
Maar je opmerking is duidelijk, ik kan daar verder geen antwoord op geven en ik denk mijnheer Alders ook niet.
dhr Pijhak:
Nou hoor ik geen Alders he. Nou hoor ik geen Alders.
Alders:
Jawel maar, haha, ik begrijp wat u zegt. Maar zo is het in Nederland niet geregeld. Wat u zegt…
dhr Pijhak:
zo is het wel geregeld.
Alders:
Nee, nee, nee.
dhr Pijhak:
Want het is mijn gas.
Presentator:
Even luisteren mijnheer P.
dhr Pijhak:
Het is zijn gas niet.
Alders:
Nee, het is zeker mijn gas niet, maar dat zal ik ook niet als antwoord geven dus als u daar bang voor bent, dat is zeker zo, het is niet mijn gas. Maar in Nederland is het zo dat het niet zo is dat gas dat in de bodem zit, en andere bodemschatten dat die eigendom zijn, dat die horen bij de grond die iemand in zijn bezit heeft. En dat is gewoon de Nederlandse wetgeving op dat punt. Als u daar discussie over wilt voeren dan is dat een discussie met de regering en het parlement, maar in Nederland is dat zo geregeld. Het is bijvoorbeeld in Amerika anders geregeld. Daar zie je die andere situatie, degene die de grond heeft, heeft ook alles wat in de grond zit, in Nederland is dat niet zo.
Presentator:
We gaan snel door naar de volgende beller, dit punt is duidelijk.
Samenvattend: het gas wordt van de bewoners geconfisceerd, afgevoerd, en zelf krijgen ze niet eens een aansluiting omdat ze niet rendabel zijn. Het had ook anders kunnen lopen: in andere werelddelen zouden ze miljonair geweest zijn.
Twee persoonlijke verhalen.
1: Stank voor dank; letterlijk
“[…] Eigenlijk speelt dit al langer. In 1964 hadden wij een boerderijtje gekocht op… [plaatsnaam bij mij bekend]. Op een dag zag ik vreemd volk op ons stukje land, net of ze aan het onderzoeken waren. Voor ze weggingen was er iemand die deed zijn behoefte nog even tussen onze aardappels. Ik heb onze ouwe hond, een herder achter hem aangestuurd, met zijn broek op zijn hakken ging dat persoon er van door. Die andere mannen gierden van het lachen.
Later hoorde ik dat het was voor gas onderzoek. Een paar jaar later zagen wij scheuren in ons huisje. Wij zijn verhuisd naar [plaatsnaam bij mij bekend] en ook daar kwamen er zo maar scheuren in dat huis, waterschap werd er gezegd.
Een poosje in [plaatsnaam bij mij bekend] gewoond maar dat aarde niet. Toen een huis gekocht in [plaatsnaam bij mij bekend] waar ik een atelier en winkeltje had. Daar het zelfde liedje, het werd zelf levensgevaarlijk.
Na 31 jaar verhuisd dus naar hier. Onze jeugd hebben ze al verpest en nu onze ouwe dag ook nog. Oorlog. Indie en Zeelandsramp. Maar dat is weer een heel ander verhaal. Groetjes van [naam bij mij bekend].”
Bron: per e-mail.
2: Effe moven ja
“Zo bezorgde ik op die dagen ook bij een groot arbeidersgezin in een arbeiderswoninkje… in het veld van boer Boon. Dit gezin moest in het voorjaar van 1959 verhuizen, vanwege de boortoren van de NAM, die hier verrees voor de eerste geslaagde gasboring in het latere gasveld van de buurgemeente Slochteren.” Bron: medegedeeld per brief.
1963 – Willem “Beton” Meiborg
Niemand merkt dat eigenlijk al vrij snel de aarde begint te trillen.
Er is echter één iemand die waarschuwt voor calamiteiten: Willem “Beton” Meiborg.
Hij wordt door de NAM tot een dorpsgek verklaard.
De NAM-boorlocaties zijn verlaten plekken die van een afstand met camera's in de gaten worden gehouden. Werkgelegenheid levert het praktisch niet op.
De overeenkomst met het nieuw te bouwen Google datacentre in de Eemshaven is treffend.
Op monitoren kan men in het controlecentrum het door televisiecamera's bestreken terrein van elke put nauwkeurig gadeslaan. Wat hier nadrukkelijk opvalt is de totale afwezigheid van bedieningspersoneel. Wanneer iemand, voor onderhoud bijvoorbeeld, zo'n afgesloten terrein moet betreden, wordt hij ook al door de televisiecamera nauwkeurig gevolgd, en wordt het op afstand bediende hek via een druk op de knop precies op tijd geopend.
1965
Het gaat niet altijd zoals de NAM–ingenieurs het berekend hebben. Bij een proefboring bij 't Haantje, Drenthe gaat het goed mis. De aarde begint te rommelen en binnen een paar tellen verdwijnt een boortoren van 45 meter in de aarde. Een lesje in nederigheid zou je zeggen.
1970 – 1980
De oliecrisis slaat toe en nucleaire energie blijkt toch niet zo'n goed idee.
In plaats van de burger aan te moedigen zoveel mogelijk gas te gebruiken, moeten we nu ineens zuinig aan doen.
Ondertussen lijdt Nederland aan de ‘Dutch Disease’:
[wordt nog aangevuld]
ergens in de jaren ‘70
Gehoord: een gezin in Slochteren voelt een trilling door de boerderij gaan. Ze hebben geen idee waar dit vandaan komt.
Geen spectaculair verhaal, geen instortingen, geen doden, maar de eerste beving van een reeks, die uiteindelijk een boerderij kan slopen.
